Strijdende machten

Strijdende machten en ethiek

Hoewel het praktisch niet mogelijk is om Friedrich Nietzsche een gesprek aan te laten gaan met Hannah Arendt zou ik dit toch wel graag willen. Beide filosofen spreken uitgebreid over macht, en hun ideeën lijken strijdig. Ik denk zelfs dat Nietzsche niet veel ruimte zou laten aan Arendt, omdat zijn wil tot macht alles stuurt. Ik ben dus erg benieuwd, hoe zij met elkaar over macht zouden spreken. Ik zal Jasper dus maar als gespreksleider laten optreden en Nietzsche en Arendt de woorden in de mond leggen.

Jasper Kunnen jullie mij uitleggen wat jullie onder macht verstaan. Friedrich, zou jij willen beginnen?

Nietzsche De wil tot macht is de enige drijfveer van de mens. En drijfveer is eigenlijk geen goed woord hiervoor. Een menselijk bestaan vormt zich doordat de mens het niet-zijn onderwerpt aan het zijn. En dit is de wil tot macht; het zijn onderwerpt het niet-zijn. Deze wil tot macht openbaart zich heel basaal in de wil tot zelfbehoud. Alleen als je er bent, kun je je wil tot macht tot uitdrukking brengen. Stel dat ik hier een betoog hou dat vrouwen buiten spelt plaats, Schopenhauer kon dat heel goed, dan wordt jij, Hannah, opstandig, dan wil je dat gaan bestrijden. Sterker nog je zult mij gaan bestrijden. Nu deze actie komt voort uit je wil tot zelfbehoud, die weer een afgeleide is van de wilt tot macht. Je wordt opstandig omdat je in je zijn wordt aangetast. Uiteraard kun je me ook gaan negeren, maar ook dat is een resultaat van je wil tot macht, ook dan voorkom je dat ik je aantast in je zijn. Je wil tot macht neemt positie in tegenover alles wat je zijn aantast. Deze wil tot macht is zo sterk, dat ze al het handelen stuurt. Niemand kan haar tot stilstand manen, de mond snoeren of even uitzetten.

Arendt Macht is een fenomeen dat ontstaat wanneer mensen samenkomen en tot een gemeenschappelijk resultaat willen komen. Ik heb dat ooit eens mooi in een zin weten samen te vatten: Macht is het vermogen van de leden van een gemeenschap om gezamenlijk te handelen en zo hun gemeenschap en daarmee hun vrijheid tot stand te brengen. Macht is dus iets dat tot stand komt tussen mensen. Het gaat hier juist niet om het heersen over een ander of over iets anders zoals jij dat noemt Friedrich, maar het gaat om een fenomeen dat tussen mensen ontstaat. De ander onderwerpen aan je eigen wil zou ik niet met het woord macht willen beschrijven, ik noem dat tirannie. En tirannie wil juist iedere vorm van machtsvorming in het publieke domein voorkomen. Ze wil juist voorkomen dat een andere mens zich kan openbaren. Maar nu heb ik jullie nog niet uitgelegd wat macht nu precies is, en vooral hoe het werkt. Macht zorgt ervoor dat mensen gemeenschappelijk handelen - iets nieuws samen doen - waardoor iedereen in die groep zijn eigen bestaan kan vormgeven. Een mens die niemand ziet, en zich dus niet kan openbaren, bestaat niet. Een kind kan pas lopen wanneer zijn ouders dit gezien hebben, niet eerder. Een kind kan pas lezen en schrijven, wanneer anderen dit gezien hebben. Om te bestaan heb je dus een gemeenschap nodig. Deze gemeenschap, moet om te blijven bestaan ook samen dingen doen, bijvoorbeeld uit-gaan en plezier maken, toekijken wanneer het kind loopt. Door de activiteit van het uitgaan samen te bepalen en daar uiteindelijk mee in te stemmen deelt iedereen in de mogelijkheid zichzelf vorm te geven. Stel dat je constant tegen bent, omdat je liever iets anders gaat doen, en je dan ook nog mokkend mee gaat, pubers kunnen dat heel goed dat mokken, dan besluit de groep uiteindelijk om je niet meer uit te nodigen. Je wordt uitgesloten en verliest zo je bestaan.

Nietzsche Je zegt dus eigenlijk hetzelfde als ik. De mens gebruikt zijn wil tot macht door in de groep te tonen dat hij er is.

Arendt Ik zie die gelijkenis ook wel. Bij jou heeft macht een metafysische basis, waardoor je iedere activiteit van de mens kunt uitleggen als wil tot macht, wil tot het heersen over het niet-zijn, en jou wil tot macht kan dus ook mijn vermogen tot gemeenschappelijk handelen uitleggen. Jouw wil tot macht kan zich echter ook tonen in tirannie en ik vind dat ethisch onjuist omdat dit namelijk geen recht doet aan de andere mens. De tiran ontneemt de ander de mogelijkheid om zich te openbaren, of in jouw woorden zijn wil tot macht te uiten, en dat maakt hem tiranniek!

Wil je verder lezen, stuur mij dan even een mailtje dan mail ik je graag de hele tekst.
blog comments powered by Disqus

Rupsje Nooitgenoeg

Van de week was ik te gast bij een symposium over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en Vertrouwen waarbij uitgebreid werd gesproken over verantwoord ondernemen en beeldvorming (de klant moet het ook zien dat je verantwoord onderneemt). De inhoud riep bij mij het beeld op van Rupsje Nooitgenoeg. Een verhaal uit mijn kindertijd en een boek (met gaten) wat nog steeds te koop is. Tijdens dit symposium was er onder andere aandacht voor de consument en deze werd niet altijd als geleerd, zorgvuldig en bekwaam afgeschilderd: de consument moet leren om verantwoord te leven, omdat hij dat doorgaans niet doet. En zo vond men, daar had ook de producent (het bedrijfsleven) een taak in.

Verantwoord ondernemen kent drie pijlers: People, Planet, Profit. Zorg voor de mensen - je personeel en je klanten - zorg voor de planeet, en zorg voor je winst (immers zonder winst ook geen voortbestaan). Zorg voor de planeet bestaat dan uit geen kinderarbeid, geen onnodige vervuiling, goede arbeidsvoorwaarden, duurzame producten, etcetera. En toen kroop zo maar Rupsje Nooitgenoeg mijn gedachten in. Rupsje Nooitgenoeg eet, eet en eet. Alles wat je hem voorzet eet hij op. Nooit heeft hij genoeg en uiteindelijk wordt hij een vlinder. De begeerte van de mens verbeeld aan de hand van Rupsje Nooitgenoeg! Alleen lukt het de mens maar niet om een vlinder te worden.

Mijn vraag is, in hoeverre moet je als bedrijf producten produceren die een mens niet echt nodig heeft? Ook een bedrijf is een Rupsje Nooitgenoeg, maar ook een bedrijf zal nooit een vlinder worden. En natuurlijk in hoeverre moet de consument dingen kopen die hij niet echt nodig heeft? Wanneer we de zorg voor onze planeet in ogenschouw nemen, is dit wellicht een passende vraag. De belasting voor onze planeet gaat haar draagkracht te boven. En het is de mens die haar belast.

In hoeverre ben je als ondernemer Maatschappelijk Verantwoord bezig als je een product op de markt brengt dat ongezond is (voor mens, financiën en/of aarde) zeker wanneer dit product bovenal overbodig is? Het is mijns inziens een beetje te makkelijk om de tijdens dit symposium onbekwaam verklaarde consument nu als zelf verantwoordelijk weg te zetten en dan te zeggen “de klant is zelf verantwoordelijk voor het ijsje dat hij koopt”. Hier werd door de ondernemer iedere verantwoordelijkheid afgelegd. Wel willen opvoeden, maar dan vooral tot begeerte. Verantwoord ondernemen werd een zaak van beeldvorming, zorgen dat de klant het beeld heeft dat je maatschappelijk verantwoord onderneemt. Deze beeldvorming is de basis van het vertrouwen wat de klant in je heeft. En dan kun je praten als burgmans; eerst de klant onmondig verklaren, hem mooie praatjes voorhouden en hem dan zelf verantwoordelijk maken voor het kopen van je product, ook al is dit product te belastend voor mens en wereld. Op zo’n moment verlies je elke geloofwaardigheid op het gebied van maatschappelijke verantwoordelijkheid.

En nu is dit geen pleidooi voor een saai leven zonder Senseo’s en zonder iPad, of een leven met maar één televisie in huis en geen vier flatscreens, waarvan eentje in de opslag voor het geval er eentje stuk gaat. Dit is een pleidooi voor het stellen van vragen bij de menselijke begeerte. Deze begeerte is de drijfveer van onze economie en van onze te hoge belasting van ons zelf (overgewicht en overmatige stress) en van de aarde. Zowel vraag als aanbod richten zich op begeerte. De consument wil dat zijn begeerte vervuld wordt, ondanks alles. De producent wakkert nieuwe begeertes aan, zelfs ongekende. Hebben is tot norm geworden, overschot en overbelasting zijn haar bijwerking. Ik stel dus eigenlijk twee vragen: in hoeverre moet iedere vraag, iedere wil, iedere begeerte ingewilligd worden en in hoeverre moeten nieuwe vragen, willen en begeertes aangeleerd en verder aangewakkerd worden als het inwilligen van deze vragen leidt tot een overbelasting van mens en planeet?

Gek genoeg zijn er heel wat onder ons die vinden dat deze begeerte toch wel grenzen heeft, zeker wanneer het gaat om financiële beloningen voor geleverde diensten in het bedrijfsleven. Ook het bedrijf en zijn leiders zijn net als ieder van ons Rupsjes Nooitgenoeg. Maar zij mogen het niet! Dat gaat alle perken te buiten. De grote winsten en hoge bonussen worden door de publieke opinie negatief beoordeeld (lees: dit is slecht voor de beeldvorming van het bedrijf). Maar ondertussen eten we onze zesde magnum van deze week en bestuderen we de mogelijkheden om toch maar een iPad in handen te krijgen, ook als deze nog niet op de Nederlandse markt is. Eten, eten, eten en maar hopen dat we een vlinder worden.


blog comments powered by Disqus

We plaatsen cookies, zo min mogelijk en altijd anoniem.