Soms kom ik van die zinnen tegen die maar door mijn hoofd blijven zoemen. In dit geval “integriteit dient geïncorporeerd te worden in de processen van de organisatie”. Daar kun je toch nauwelijks tegen zijn? Maar in wezen is het kolder. Net zo min als een neuron een beslissing kan nemen, is een proces integer of niet. Processen zijn per definitie a-ethisch en a-moreel. Ze nemen geen beslissingen en wegen geen waarden en normen. Het proces beschrijft een serie activiteiten die leiden tot een specifiek resultaat.

Wellicht heeft de ontwerper van het proces bedacht dat een specifiek resultaat wenselijk of niet wenselijk is, en daarmee gerealiseerd of juist uitgesloten moet worden, maar dat maakt het proces zelf niet integer of niet niet-integer.

Integer handelen veronderstelt een keuze-moment, een wegen van waarden en belangen en een sociale context. Ik heb nog nooit een proces iets dergelijks zien uitvoeren. Natuurlijk, tegenwoordig zijn we heel goed in staat om handelingen die we niet-wenselijk vinden via processen zo veel mogelijk onmogelijk te maken. Iemand die niet integer wil handelen (bijvoorbeeld omdat hij zichzelf onrechtmatig wil bevoordelen) zal het moeilijker hebben als het proces dit bemoeilijkt. Het proces waarborgt echter niet de integriteit van de persoon die het proces uitvoert. Het proces waarborgt alleen het resultaat waarvan bij voorbaat is bepaald (lees: in het verleden) dat dit het wenselijke resultaat is.

Het proces, dat zogenaamd integer zou zijn, is dus bij voorbaat achterhaald, ze sluit aan bij dat wat wenselijk was op het moment van proces-inrichting. Het proces antwoord daarmee nooit aan de realiteit van vandaag de dag. De uitvoerder kan dus ook altijd zeggen ‘ik heb de vastgestelde procedure gevolgd’. Maar deze uitspraak zegt weer niets over zijn eigen integriteit en ze toont misschien wel dat het zelfs onmogelijk is om als uitvoerder zelf integer te zijn omdat de activiteiten vast liggen en een persoonlijk oordeel niet procesmatig is vast te leggen met een vast resultaat tot gevolg.

Tags: Ethiek, Integriteit, Organisatie, Procesinrichting, Compliance

Gisteren heb ik voor het eerst gesproken over verantwoord besluiten in organisaties. Een eerste start richting “Een wijs besluit!” over verantwoord besluiten in organisaties in het licht van MVO of het publieke terrein. We hebben gesmuld van de modellen die aan de basis liggen van een ethisch besluit en van de casuïstiek die we hieraan konden linken. Een ontzettend levendig verhaal, met pakkende voorbeelden en veel nieuwe gedachten.

Mijn titel van blog zegt niet ‘ethiek’ of ‘verantwoord besluiten’, maar Ethiek en geluk. Onze middag ging ook over geluk. Omdat de ideeën van de filosofen die ter tafel kwamen een directe link leggen tussen ethisch handelen, wijs handelen en geluk.
Aristoteles stelt dat een deugdzame mens (hij die het juiste midden weet te vinden) een gelukkige mens is.
Voor Kant is de menselijke waardigheid de belangrijkste pijler onder zijn plichten-ethiek. En een mens die zich gewaardeerd voelt, zichzelf waardeert (i.t.t. zelfminachting) is een gelukkige mens. Geluk is menswaardig zijn!
En dan natuurlijk Mill - happiness als uitgangspunt van ethiek. Duidelijker kan bijna niet. Maar ja, er is wel zo iets als gradaties in happiness. Geluk ligt niet voor het oprapen en vaak kent de weg er naar toe heel wat tegenslagen en leed.
Bij Arendt komen we behangen en mishagen tegen. Een besluit, dat onze goedkeuring draagt behaagt. Een besluit dat onze afkeuring draagt mishaagt.

Een wijs besluit lijkt een heel bijzonder ‘surplus aan effect’ te hebben.

Tags: Ethiek, Organisatie, MVO, Publiek, Aristoteles, Kant, Arendt, Mill

Strijdende machten en ethiek

Hoewel het praktisch niet mogelijk is om Friedrich Nietzsche een gesprek aan te laten gaan met Hannah Arendt zou ik dit toch wel graag willen. Beide filosofen spreken uitgebreid over macht, en hun ideeën lijken strijdig. Ik denk zelfs dat Nietzsche niet veel ruimte zou laten aan Arendt, omdat zijn wil tot macht alles stuurt. Ik ben dus erg benieuwd, hoe zij met elkaar over macht zouden spreken. Ik zal Jasper dus maar als gespreksleider laten optreden en Nietzsche en Arendt de woorden in de mond leggen.

Jasper Kunnen jullie mij uitleggen wat jullie onder macht verstaan. Friedrich, zou jij willen beginnen?

Nietzsche De wil tot macht is de enige drijfveer van de mens. En drijfveer is eigenlijk geen goed woord hiervoor. Een menselijk bestaan vormt zich doordat de mens het niet-zijn onderwerpt aan het zijn. En dit is de wil tot macht; het zijn onderwerpt het niet-zijn. Deze wil tot macht openbaart zich heel basaal in de wil tot zelfbehoud. Alleen als je er bent, kun je je wil tot macht tot uitdrukking brengen. Stel dat ik hier een betoog hou dat vrouwen buiten spelt plaats, Schopenhauer kon dat heel goed, dan wordt jij, Hannah, opstandig, dan wil je dat gaan bestrijden. Sterker nog je zult mij gaan bestrijden. Nu deze actie komt voort uit je wil tot zelfbehoud, die weer een afgeleide is van de wilt tot macht. Je wordt opstandig omdat je in je zijn wordt aangetast. Uiteraard kun je me ook gaan negeren, maar ook dat is een resultaat van je wil tot macht, ook dan voorkom je dat ik je aantast in je zijn. Je wil tot macht neemt positie in tegenover alles wat je zijn aantast. Deze wil tot macht is zo sterk, dat ze al het handelen stuurt. Niemand kan haar tot stilstand manen, de mond snoeren of even uitzetten.

Arendt Macht is een fenomeen dat ontstaat wanneer mensen samenkomen en tot een gemeenschappelijk resultaat willen komen. Ik heb dat ooit eens mooi in een zin weten samen te vatten: Macht is het vermogen van de leden van een gemeenschap om gezamenlijk te handelen en zo hun gemeenschap en daarmee hun vrijheid tot stand te brengen. Macht is dus iets dat tot stand komt tussen mensen. Het gaat hier juist niet om het heersen over een ander of over iets anders zoals jij dat noemt Friedrich, maar het gaat om een fenomeen dat tussen mensen ontstaat. De ander onderwerpen aan je eigen wil zou ik niet met het woord macht willen beschrijven, ik noem dat tirannie. En tirannie wil juist iedere vorm van machtsvorming in het publieke domein voorkomen. Ze wil juist voorkomen dat een andere mens zich kan openbaren. Maar nu heb ik jullie nog niet uitgelegd wat macht nu precies is, en vooral hoe het werkt. Macht zorgt ervoor dat mensen gemeenschappelijk handelen - iets nieuws samen doen - waardoor iedereen in die groep zijn eigen bestaan kan vormgeven. Een mens die niemand ziet, en zich dus niet kan openbaren, bestaat niet. Een kind kan pas lopen wanneer zijn ouders dit gezien hebben, niet eerder. Een kind kan pas lezen en schrijven, wanneer anderen dit gezien hebben. Om te bestaan heb je dus een gemeenschap nodig. Deze gemeenschap, moet om te blijven bestaan ook samen dingen doen, bijvoorbeeld uit-gaan en plezier maken, toekijken wanneer het kind loopt. Door de activiteit van het uitgaan samen te bepalen en daar uiteindelijk mee in te stemmen deelt iedereen in de mogelijkheid zichzelf vorm te geven. Stel dat je constant tegen bent, omdat je liever iets anders gaat doen, en je dan ook nog mokkend mee gaat, pubers kunnen dat heel goed dat mokken, dan besluit de groep uiteindelijk om je niet meer uit te nodigen. Je wordt uitgesloten en verliest zo je bestaan.

Nietzsche Je zegt dus eigenlijk hetzelfde als ik. De mens gebruikt zijn wil tot macht door in de groep te tonen dat hij er is.

Arendt Ik zie die gelijkenis ook wel. Bij jou heeft macht een metafysische basis, waardoor je iedere activiteit van de mens kunt uitleggen als wil tot macht, wil tot het heersen over het niet-zijn, en jou wil tot macht kan dus ook mijn vermogen tot gemeenschappelijk handelen uitleggen. Jouw wil tot macht kan zich echter ook tonen in tirannie en ik vind dat ethisch onjuist omdat dit namelijk geen recht doet aan de andere mens. De tiran ontneemt de ander de mogelijkheid om zich te openbaren, of in jouw woorden zijn wil tot macht te uiten, en dat maakt hem tiranniek!

Wil je verder lezen, stuur mij dan even een mailtje dan mail ik je graag de hele tekst.

Tags: Arendt, Nietzsche, Macht, Verhoeven, Dewey, Strategie, Ethiek